Sempozyumdaki tüm tebliğler kitap şeklinde basıldı. Bingöl Üniversitesi Öğretim görevlisi Dr. İbrahim Dağılma'nın da tebliği kitapta makale şeklinde yer aldı.

Konuyla ilgili Bingöl FM tarafından yapılan açıklamada, “Radyomuz Bingöl FM kurulduğu günden beri ilmi, kültürel anlamda bir dizi faaliyetlerde bulunmuştur. Radyoculuğu sadece bir ses yayını olarak değil, çok yönlü bir şekilde kullanmaktayız. Radyoyu toplum kültürüne katkı sunma açısından da önemsiyoruz. Bu anlamsa özellikle Zazaca dili üzerine birçok çalışmamız mevcuttur. Radyomuz programcılarından Nebi Bozaba’nın katkılarıyla da bu alanda birçok esere imza atık. Gerek sesli gerek görsel ve gerekse de yazılı faaliyetlerde aktif rol aldık. Bu ve bunu gibi çakılmalarımız sürecek. YouTube kanalımızda aktif olan Bingöl FM ve Çolig Tv kanallarımız ile de ilimiz kültürünü anlatmaya ve bu konuda programlar yapmaya devam edeceğiz. Faaliyetlerimiz ve etkinliklerimizin uluslararası platformlarda konu olması ve edebiyata kattığı zenginliklerden ötürü mutluyuz. Radyomuzun tanıtımına katkı sağlayan Dr. İbrahim Dağılma ‘ya ve bu tanıtımı yayımlayan Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarlar Birliği'ne teşekkür ediyoruz:

 Bingöl FM ve Zazaca Çocuk Filmleri" isimli makale aşağıda verilmiştir.

BİNGÖL FM VE ZAZCA ÇOCUK FİLMLERİ

ÖZET

Görsel iletişimin tam olarak etkili bir duruma geçmediği bir dev­rede çocuk için duymak ve soyutlamalar yapmak çok önemlidir. Radyo programları bu noktada önemli bir hazırlayıcıdır. Çocuk radyo ile olan bağı sayesinde, diğer iletişim araçları ile olan bağdan farklı bir gelişim sergileyebilmektedir. Radyo programları film, çizgi film veya ezgi şeklinde görsel olarak dönüştürüldüğü zaman daha etkili olmaktadır.

Bingöl’de yaklaşık 26 yıldır radyo yayını yapan Bingöl FM, çocuk ve radyo programları arasındaki etkileşimi göz önünde bulunduran bir radyodur. Bu doğrultuda program repertuarını zenginleştirmiştir. Radyoculukta doğruluk, hakikat ve ümmet gibi değerleri önemseyen radyo çocuk programlarında da bu değerleri öne çıkarmıştır ve kendini ‘İnsanların dertleriyle dertlenmek, doğruları dillendirmek, Müslüman olarak sorumluluklarımızı hatırlatmak, salih amellere çağırmak, ilkeli, kararlı, dürüst bir çizgi ile hakkı ve sabrı tavsiye edici bir anlayışla hizmet etmek’ olarak tanıtmıştır.

Eğitim, kültür, ilim ve sağlık ile ilgili konuların yanı sıra müzik ve çocuk programları ile öne çıkan radyo son yıllarda yayın yaptığı ilin sınırları içinde konuşulan Zazaca ile ilgili programlarla da kendinden söz ettirmeyi başarmıştır. Anadilin önemi ve unutulmaya yüz tutmuş bir dili canlı tutmanın gayretiyle Zazaca programlara ağırlık veren BİNGÖL FM bu duyarlılığı çocuk programlarında da göstermektedir.

Radyo’nun çocuk filmleri kapsamında değerlendirilebilecek bir çizgi film ses dublajı (Aynı Delikten İki Defa Isırılmak) ve Sebıma (Kısa Film), Pising Çolig (Çocuk şarkısı) isimli üç Zazaca çalışması vardır. Bu çalışma, bu üç Zazaca çalışmayı çocuk pedagojisi ve anadile etkisi bağlamında ele alma amaçlı bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler: Radyo, Çocuk, Film, Pedagoji, Zazaca

BINGOL FM AND ZAZAKİ CHILDREN'S MOVIES

ABSTRACT

It is very important for a child to hear and make abstractions at a time when visual communication is not fully effective. Radio programs are an important preparation at this point. Thanks to the connection with the radio, the child can show a different development than the connection with other communication tools. Radio programs are more effective when they are visually transformed into the form of movies, cartoons or tunes.

Bingöl FM, which has been broadcasting in Bingöl for about 26 years, is a radio that considers the interaction between children and radio programs. In this direction, the program has enriched its repertoire. Radio, which cares about values ​​such as trueness, truth and ummah in radio broadcasting, highlighted these values ​​in children's programs. In addition, the radio introduces its principles as 'to worry about people's problems, to speak the truth, to remind our responsibilities as Muslims, to call for good deeds, to serve with a principled, determined, honest line and with an understanding that recommends truth and patience'.

The radio, which stands out with its music and children's programs in addition to issues related to education, culture, science and health, has also managed to make a name for itself with its Zazaki language spoken within the borders of the province it broadcasts in recent years. Bingöl FM, which focuses on Zazaki programs with the importance of the mother tongue and the effort of keeping alive a language that is about to be forgotten, shows this sensitivity in children's programs as well.

Radio has a cartoon sound dubbing that can be evaluated within the scope of children's movies (Being Bitten Through the Same Hole Twice) and three Zazaki works named Sebima (Short Film) and Pising Çolig (Children's song). This study aims to discuss these three Zazaki studies in the context of child pedagogy and its effect on the mother tongue.

Keywords: Radio, Child, Film, Pedagogy, Zazaki

1.       Giriş

Toplumsal yaşam, her anı ve karesiyle bir temsil ve senaryo olabilecek örneklerle doludur. Toplumda yaşayan bireyler, birbirleriyle iletişim kurmak ve sosyal çevreyi anlamak için bu temsillere ihtiyaç duyarlar. Kitle iletişim araçları sosyal hayat içerisinde verdiği mesajlar, hitap ettiği kitle, etkileşim ve iletişim biçimleri gibi konular büyük önem taşır. Radyo, sinema, televizyon ve sosyal medya olarak hemen aklımıza gelen bu araçlar, bilginin sunulması, olayın aktarılması ve yaşamdan nice kesitin anlatılması ve gösterilmesinde hedef kitleyi merkeze alır. İletişimde hitap edilen kitlede mesaj üzerinden bir anlam üretilmesi ve iletinin sağlıklı alınması kitle iletişim araçlarının üstlendiği rollerden biridir.

Kitle iletişim araçları toplumun ihtiyaç duyduğu temsilleri dinleyici ve izleyici kitleye sunarken gerçeklikten referans alır ve kurgusal bir süzgeçten geçerek ortaya çıkar. Bu araçlar, metinlerini yazdıkları ve senaryolarını canlandırdıkları süreçte dünya görüşü önemli bir rol oynar ve öne çıkar. Bu bağlamda radyo, dünya görüşünün iletilmesinde ve sunulan mesajla ilgili istenilen anlamın oluşmasında hala etkisini koruyan bir kitle iletişim aracıdır. Radyo, günümüzde kulağa hitap eden bir noktayı aşmış, sinema ve görüntülü sosyal medya mecralarından yararlanarak daha etkili bir noktaya ulaşmıştır. Radyo, kitle iletişim aracı olarak ortaya çıktığı ilk günden dinleyicilerin ilgisini çekmiş. Kitleleri ulaşmada önemli ve etkili bir iletişim aracı olmuştur. Televizyon, internet, canlı sosyal medya platformlarında yer alan programların çoğu tür ve içerik olarak ilk radyoyla ortaya çıkmış ve var olmuştur. Radyo uzun yıllar sese dayalı doğasıyla dinleyicilere seslenmiş, televizyonun icadına kadar sihirli bir kutu vasfını korumuştur.

Radyonun en çok öne çıkan dinleyici kitlesi kadınlardır. Kadınların bu noktada öne çıkması bu yayınların dolaylı olarak çocuklara da ulaşması demektir. Çocuk anne arasındaki güçlü bağ radyo ile olan bağı da güçlü bir hale getirecektir. Bu dönemde televizyon, sinema ve internet gibi diğer iletişim araçları ile olan etkileşimden ziyade radyo ile olan etkileşim çocuk için daha önemlidir. Çünkü görsel iletişimin etkili olduğu bir dönem gelmeden çocuk için ses, duymak ve soyutlama yapmak önemlidir. Radyo dinleyiciliği dil gelişimi ve dinleme becerilerinin gelişmesi açısından çok önemlidir. Radyo yayıncılığında aile, okul, dil, iletişim, çocuk eğitimi, yarışma, sağlık, sosyal konular, sanat ve oyun gibi konular öne çıkar. Bu konuların işlenmesi aynı zamanda bu konularla ilgili açıklayıcı, güzel ve doyurucu bilgilerin verilmesi demektir. Son yıllarda medya araçlarının yayıncılığı bütünleşmiş platformlar üzerinden yapmasıyla radyo yayınları da görüntü öğesini içeren programlar üretmeye başlamış ve internet üzerinden bu uygulamalara geçmiştir. Çoğu radyonun bu bağlamda sinema ve youtube gibi görsel platformlardan istifade etmesi radyoculuğu çocuklar için daha anlamlı hale getirmiştir.

Bingöl’de uzun yıllardır yayın yapan BİNGÖL FM radyosu, işitsellikten görselliğe geçiş sürecinden istifade etmeye çalışan bir radyodur. BİNGÖL FM kısa filmler, çocuk şarkıları, sokak röportajları ve çizgi filmler gibi birçok görsel ve görüntülü çalışmada sahada olduğunu göstermiş ve Bingöl yerelinde bu anlamda radyoculuğa farklı bir soluk getirmiştir. Bu çalışmada, BİNGÖL FM radyosunun çocuk programları özelinde öne çıkan üç görüntülü çalışması ele alınacak. Biri kısa film, biri çocuk şarkısı, biri de çizgi film ses dublajından oluşan üç çalışmanın Zazaca boyutu, anadili Zazacanın unutulmaya yüz tuttuğu bir dönemde Zazacaya katkıları çalışmanın ana konusu olarak işlenecektir.

2.       Radyo Yayıncılığı ve Çocuk

Görsel ve işitsel yayınlar aracılığıyla aktarılan mesajları oluşturan her bir sözcük ve konuşma bir anlam ve söylemi karşılamaktadır. Konuşma dili ile hitap eden radyo dili ve onun görüntülü versiyonu olarak dijital ortamda yer alan film, çizgi film ve şarkılar verdikleri mesajlar içinde çeşitli vurgulamalar, tanımlamalar, ayrıntılar ve yorumlara yer vermektedir. Bu noktadan hareketle radyo yayıncılığının sinema ve diğer görüntülü medya araçlarıyla güçlü bir ilişkisi olduğu söylenebilir. Radyoyla sinema arasındaki ilişki daha kadim ve güçlüdür; çünkü ikisi de 20. yüzyılın başlarında gelişmiş ve birbirinden beslenmiştir. “Radyonun resimlisi” olan televizyon icat edilmeden çok daha önce başlayan bu ilişki, biri görsel diğeri işitsel iki ortamın çoğu zaman ortak çıkarlara hizmet etmesiyle zaman içinde daha da güçlenmiştir. Sinemanın yalnızca kişileri değil zaman zaman anlatısını da radyodan aldığı söylenebilir. Radyo oyunlarında da, oyun başlamadan önce dinleyiciye oyunla ilgili bilgi verilir, karakterler konuşurken anlatıcı zaman zaman araya girerek anlatının ilerlemesini sağlar. Sinema bu yöntemi sıkça kullanmıştır.(Özyazıcı, 2020: 418-415) Sinema, radyonun sunum ve anlatım tekniklerini, radyoda dijital platformlar katkısıyla sinemanın görsel ve görüntü gücünden yararlanarak bugün daha korunaklı bir seviyeye ulaşmıştır.

Yıllarca varlığını popüler tüketim biçimlerine göre ayarlayan radyo ve radyo yayıncılığı, kitlelerin değişen gereksinimlerini tespit etmek ve bunları karşılama becerisini ortaya koymak için bir kez daha devreye girmiştir. Avrupa Yayın Birliği Dijital Strateji Grubu-2 dijital teknolojinin medya üretimi ve dağıtımı için yeni yollar sunduğunu ve daha gelişmiş multimedya, etkileşim, çok kanallı hizmetler, isteğe bağlı hizmetler ve farklı resim ve ses kalitesi seçeneklerinin kullanılabilirliği için daha geniş imkânları sağladığını belirtmektedir.(Özel, 2014: 168-189)

Bilimsel çalışmalar, bebekler ve gelişim çağındaki çocuklarda radyo, televizyon ve sinema gibi kitle iletişim araçlarının önemli bir etkileme üstlendiğini ortaya koymaktadır.  Bu realitenin tespit edilmesi noktasında dünden bugüne çalışmalar yapılmış ve bu çalışmaların ortaya koyduğu veriler çocukların yayın başında geçirdikleri süre boyunca sosyal, duygusal ve bilişsel gelişim, sağlık ve algı yönüyle ciddi etkileşimlere ve etkilenmelere açık olduğu görülmüştür. Bu sebeple kitle iletişim araçları ile çocuk dil gelişimi ve anadil öğrenme süresi arasındaki etkileşim çok önemlidir. Çocukların kitle iletişim araçlarındaki yayınlarla buluşturulmadan önce yayınlar karşısında geçen zaman, yayınların pedagojik içerikle ilişkisi, yayınlardaki dil ve dilin sunuş biçimine dikkat edilmelidir. Bu konudaki dikkat veya dikkatsizlik konuşma, öğrenme ve aktarma becerisini olumlu, doğru ve hızlı etkileyeceği gibi olumsuz, yanlış ve yavaş olarak da etkileyebilecektir. (Nazlı & Sarı, 2019: 13-31)

Çocuk iç dünyasında yaşadıklarını, çevresinde gelişen olayları, duygu ve düşüncelerini ifade edebilmek için bir anlamda sosyal olabilmek için yeni kelimeler öğrenmek sözcük dağarcığını geliştirmek zorundadır. Bu süreçte aileler, öğretmenler çocukların dil gelişimini pedagojik ve kültürel açıdan yaşına uygun yazılı ve görsel materyallerle desteklemelidir. Çocuklar, yazıyla aktarılanlara renk ve çizginin estetik diliyle görsel yorum katan resimlerin kılavuzluğunda, duyma ve düşünme serüvenlerine çıkarlar. Böylece çocuklar, sözcüklerin ve çizginin oluşturduğu çok uyaranlı ortamlarda, iletileri anlama denemelerine başlar. (Darga, Zaimoğlu & Öztürk, 2021: 59-77)

Bir toplumu oluşturan bireylerin kitle iletişim araçlarında temsil biçimleri, kendilerini ifade şekilleri, etkileşim yöntemleri, değişen radyo yayıncılığı (Ataman, 2013: 52-68) çocuk eğitiminde önemlidir. Radyo yayınlarının gerçek hayattan esinlenerek ürettikleri görsel sunumlar, çizgi filmler, çocuk filmleri ve şarkıları çocuk pedagojisi yönüyle etkili bir bağlamdır.

Çocuk yayınları arasında çocukları en çok etkileyen çizgi filmler ve çocuk şarkılarıdır. Bu bağlamda çocuklar özellikle okul öncesi dönemden başlayarak zamanlarının önemli bir kısmını çizgi film izleyerek veya çocuk şarkıları dinleyerek geçirmektedir. Çizgi film, resimlere gösterim sırasında devinim duygusu vererek onları düzenlediği ve filme aktardığı için çocuklar çizgi filmleri daha çok izlemekte ve onlardan daha fazla etkilenmektedir. Çocuklar kitap, roman ve filmlerdeki çizimler, çizimdeki öğeler ve çizgi karakterlerde kendi dünyalarını görebilmekte ve sevdikleri kahramanların maceralarından haberdar olup onlarla kendilerini özdeşleştirebilmekteler. Kitle iletişim araçlarının gelişme aşamaları ve bireylere ulaşma hızları dikkate alındığında televizyon (ve internet üzerinden görsel yayıncılığa geçen radyoların) etkisinin günümüzde hala önemli olduğu görülmektedir. (Coşkun & Arslantaş, 2016: 1-16)

3.       BİNGÖL FM Radyosu ve Zazaca Çocuk Filmleri

Bingöl FM, "Ümmetin yükselen sesi" sloganı ile Bingöl merkezden yayın yapan yerel bir radyo istasyonudur. Radyo, Bingöl ilçeleri ve çevresinden fm bandı 102.0 frekansı üzerinden dinlenebilmektedir. Bingöl FM yayın formatı İslami yayın ağırlıklıdır. Bu bağlamda radyoda güncel olaylar, toplumsal konular, şehrin sorunları, ilahiler, ezgiler, çocuk programları, yarışmalar ve sohbetler yayın akışı içerisinde dinlenebilir. Bingöl FM’yi, kendi resmi internet sitesi üzerinden çevrimiçi olarak dinleme imkânı söz konusudur. (Bingöl FM) 30 yıla yaklaşan yayın periyodunda radyonun günün imkânları çerçevesinde yayınlarını sürdürme ve teknolojik imkânlardan yararlanma yoluna gittiği bilinmektedir. Bingöl FM, radyo yayınları açısından insani ve toplumsal birçok konuyu ele alma çabasındadır. Radyonun çocuklara yaklaşımı ve çocukları anadilleri Zazaca ile buluşturma arzusu daha çok çocuk yarışmaları, şarkıları ve film çalışmaları üzerinden kendini göstermektedir. Radyo, dijital ortamın artılarının farkındadır. Bu farkındalık radyonun internet üzerinden Çolig TV adında bir televizyon çalışması örneğinde de kendini göstermektedir.

Bingöl FM, bir Zaza şehri olan Bingöl’de yayın yaptığı için yayın repertuarında Zazacaya geniş yer vermektedir. Zazacanın çeşitli nedenlerle konuşulmaması ve unutulmaya yüz tutması bu tetiklemeyi artıran nedenlerden biridir. Anadiline hizmet ve bir dili yaşatmak bir toplumu yaşatmaktır, düşüncesi de böyle bir sorumluluk almada etkili olmaktadır. Radyodaki Zazaca sohbetler, ezgiler hatta reklamlar bu değerin bir somutluğu olarak gözükmektedir. Radyo, Zazaca ile ilgili yayın sorumluluğunu sadece işitsel alanla sınırlandırmamış. Radyonun öncülük ettiği çocuk programları, çocuk şarkıları, çizgi filmler ve sokak röportajları çeşitlemesiyle dijital ortama görüntülü bir alan olarak da taşımıştır.

Radyonun çocuklarla ilgili ulaşabildiğimiz üç Zazaca yapımı bu çalışmanın ekseni olmuştur. BİNGÖL FM radyosu, Zazacayı yaşatma, unutturmama ve çocuklarda Zazaca bilinci oluşturma adına kolları sıvamış ve çocuklar için üç yapımı dinleyici/izleyicilerinin beğenisine sunmuştur. Bu yapıtlardan biri ses dublajı Yo Qul ra Dı Gering Pırodiyayiş (Aynı Delikten İki Defa Isırılmak) adlı çizgi film, ikincisi Sebıma (Bize ne oldu?) adlı kısa metrajlı film, üçüncüsü de Pising Çolig (Bingöl’ün Kedileri) adlı görsel efektli çocuk şarkısıdır.

3.1.                Yo Qul ra Dı Gering Pırodiyayiş (Aynı Delikten İki Defa Isırılmak)